Ile jest płci – dwie czy więcej?
Określając płeć jako zbiór cech, które na poziomie fizjologicznym wskazują pełnione przez organizm funkcje i podejmowane zachowania to zwyczajowo jesteśmy przyzwyczajeni do podziału binarnego (zero-jedynkowego) i definicji dwóch płci. Natomiast merytorycznie poprawnym będzie założenie, że podział biologiczny, związany z cechami naszego ciała wskazuje na istnienie płci męskiej, żeńskiej oraz osób interseksualnych, które posiadają cechy obydwu (płeć neutralna).
Co to jest tożsamość płciowa
Współczesne spojrzenie na płeć zmienia się i nie skupia tylko na biologicznych aspektach. Płeć to struktura o wiele bardziej złożona niż utożsamiane z nią cechy fizyczne, czyli zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe, hormony, chromosomy i drugorzędne cechy płciowe naszego ciała. Obecne rozumienie tematyki płci ujmuje ją jako spektrum, continuum między kobiecością i męskością, a natężenie tych cech jest różne u każdego z nas. Ludzie znajdują się w różnym miejscu tego spektrum i dlatego każdy człowiek w inny sposób odczuwa swoją płeć – jako kobieta, mężczyzna, czy jako osoba interseksualna. I to nazywamy tożsamością płciową.
W związku z pogłębianiem wiedzy na temat płci coraz częściej odnosimy się także do innych podziałów i klasyfikacji, które nie skupiają się na jej biologicznych atrybutach. Rozumianych jako cechy naszego ciała, które zwyczajowo wskazują na przynależność do którejś z dwóch płci: żeńskiej (pochwa i wargi sromowe) lub męskiej (prącie i moszna). Płeć klasyfikowana jest także na poziomie ekspresji, atrybutów, preferencji etc.
Psychologiczna klasyfikacja płci
O ekspresji płciowej możemy powiedzieć, że jest to „sposób prezentowania się w społeczeństwie poprzez zachowania, sposób bycia, zainteresowania i wygląd człowieka, związane z płcią w konkretnym kontekście kulturowym (…), z kategoriami kobiecości lub męskości [również] ze stereotypami dotyczącymi płci”[1].
Z kolei preferencje w odniesieniu do płci dotyczą naszych zachowań seksualnych kierowanych wobec konkretnego typu osób, sytuacji, obiektów, okoliczności, rodzaju stymulacji i innych upodobań, które wybieramy. Są one wyjątkowe i dla nas dobre, dopóki nie przeszkadzają nam w tworzeniu satysfakcjonujących relacji.
Natomiast gender, jako płeć społeczna to taki zestaw cech łączony z rolą kobiety lub mężczyzny (również stereotypów), który jest charakterystyczny dla kultury, w jakiej się wychowujemy. Czyli niejako automatycznie uznajemy, że coś jest bardziej męskie lub kobiece. W związku z pogłębianiem wiedzy na temat płci możemy odnosić się także do klasyfikacji, w której kryterium stanowi poziom spójności z płcią biologiczną.
Mamy więc osoby cispłciowe, które odczuwają spójność między płcią przypisaną im podczas narodzin a tym, jak czują się w ciągu swojego życia. Osoby genderfluid, które dla swojej tożsamości czerpią czego potrzebują z każdej z płci. Osoby agender nie określają swojej tożsamości przez którąkolwiek z kategorii.
Tożsamość płciowa a orientacja seksualna
Tożsamość płciową należy odróżniać od orientacji seksualnej. Zgodnie z klasycznym podejściem orientacja seksualna jest definiowana jako trwały, emocjonalny, uczuciowy i seksualny pociąg wobec osób określonej płci.
O ludziach odczuwających pociąg wobec osób odmiennej płci, mówi się, że są heteroseksualni. Tych których pociągają osoby tej samej płci, określa się jako homoseksualnych. Z kolei osoby odczuwające pociąg i do kobiet i do mężczyzn nazywa się biseksualnymi. Istnieją również osoby, które nie odczuwają pociągu seksualnego do żadnej płci.
Determinacja płci
Bywają też sytuacje, gdy na świat przychodzi dziewczynka z chromosomami XY lub chłopiec z chromosomami XX, wówczas osoby takie określa się jako interpłciowe. Bywa tak, że u niektórych osób trudno jest jednoznacznie ustalić płeć przy porodzie, a cechy płciowe wykształcają się dopiero w okresie dojrzewania. Dlatego zdarza się, że w dzieciństwie, w okresie dojrzewania, czy we wczesnej dorosłości pojawia się niezadowolenie i dyskomfort z powodu poczucia niezgodności między płcią odczuwaną a formalnie wskazaną przy urodzeniu. Stąd tak ważna jest rola edukacji, wsparcia psychologicznego oraz dostępu do sprawdzonych źródeł informacji, aby wiedzieć, co można i co warto w takiej sytuacji zrobić.
Deklaracja praw seksualnych człowieka
Deklaracja praw seksualnych 2014 r. wskazuje, że: „seksualność jest kluczowym aspektem życia człowieka przez całą jego długość trwania, a w jej skład wchodzą płeć, role i tożsamości płciowe, genderowe, orientacja seksualna, erotyzm, przyjemność, intymność oraz reprodukcja. (…) Seksualność człowieka pozostaje pod wpływem złożonego oddziaływania czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, prawnych, historycznych, religijnych oraz duchowych”[2].
To, jak się odnajdujemy w naszej tożsamości nie jest związane wyłącznie z biologicznymi cechami naszego ciała, które zwyczajowo wskazują na przynależność do płci żeńskiej lub męskiej. Każdy człowiek porusza się w spektrum, na którego jednym końcu jest męskość, a na drugim kobiecość. Warto pamiętać, że bardzo różne czynniki wpływają na nasze definiowanie siebie na tym continuum i mogą ulegać one zmianie pod wpływem różnych okoliczności.
Martyna Jacewicz – seksuolog specline.pl
