Budowanie własnej tożsamości
Okres dojrzewania to nie tylko zmiany w ciele, ale przede wszystkim w głowie. Zanim dziecko stanie się młodym dorosłym, w jego życiu zachodzi szereg zmian, które zmierzają do odkrycia i zdefiniowania własnej tożsamości. Odpowiedź na to kim jestem, wiąże się z umiejętnością rozpoznawania własnych reakcji, w tym reakcji emocjonalnych, próby przejmowania nad nimi kontroli, rozpoznawania własnych potrzeb a także budowania pewności w kontaktach z innymi ludźmi.
Rozwiązanie kryzysu tożsamości i stworzenie sobie jej obrazu stanowią główne zadanie okresu dojrzewania psychicznego. Kolejnym etapem staje się osiągnięcie niezależności od rodziny oraz ustanowienie satysfakcjonujących stosunków z rówieśnikami. Osiągnięcie społecznych i psychologicznych właściwości to wyzwania konieczne do pełnienia ról dorosłych.
Jednak zanim to nastąpi nastolatkowie i ich otoczenie – w szczególności rodzice – muszą zmierzyć się z całą gamą zachowań, które nieraz bardzo trudno zrozumieć. Pozornie są pozbawione logiki, czy z punktu widzenia dorosłych – zupełnie bezpodstawne, natomiast bardzo charakterystyczne dla procesu dojrzewania psychicznego nastolatków. Ten okres, to całe spektrum zmian, włącznie z przebudowywaniem struktur mózgowych, które prowadzą do zmiany całego systemu psychicznego i ukonstytuowania osobowości.
Odmienne zainteresowania i zmiana przekonań
Większość z tych zachowań to konsekwencja strukturalnych przekształceń w mózgach nastolatków. Często zaczynają interesować się jakimiś czynnościami, nabywają w tym zakresie ciekawe umiejętności, po czym porzucają te działania na rzecz zupełnie odmiennych. W ich działaniach rzadko można doszukiwać się stałości i konsekwencji, ale tylko dlatego, że jest to naturalny proces przechodzenia kolejnego etapu w życiu, niezbędnego dla rozwoju młodego człowieka.
Nastolatki potrafią zmieniać przekonania z dnia na dzień, wyrażają sprzeczne opinie, które z kolei sprzeczne są z podejmowanymi działaniami. Nie działają logicznie, podejmują nieprzemyślane ryzyko, testują absurdalne hipotezy.
Dojrzewanie neurologiczne
Niepewność co do własnej tożsamości przejawia się w konformistycznych zachowaniach w grupie, obsesji na punkcie własnego wyglądu, uleganiu modzie, podejmowaniu pochopnych decyzji.
Dzieje się tak, ponieważ wciąż następują zmiany w strukturze neuronalnej. Najpóźniej dojrzewa najbardziej racjonalna część mózgu – kora przedczołowa, najnowsze badania mówią, że nawet 26 lat¹[1]. Jest to struktura, która odpowiada między innymi za umiejętność przewidywania konsekwencji podejmowanych działań, ocenę ryzyka, kojarzenie faktów oraz racjonalność decyzji.
Wciąż rozwijają się połączenia między poszczególnymi neuronami, również między strukturami i częściami mózgu. Każda z nich dojrzewa w różnym tempie, także porozumiewanie się między nimi napotyka na przeszkody i nie jest tak płynne, jak w życiu dorosłym. Część połączeń zanika, a w ich miejsce powstają inne, całkowicie nowe, kolejne giną bezpowrotnie. To prawdziwa rewolucja!
Szalejące hormony
Do zmian w strukturach mózgowych dochodzą zmiany hormonalne. Nasila się u nich drażliwość, skrajne emocje, nadwrażliwość na ocenę innych, impulsywne reakcje a także przeróżne pomysły na zagrażające zachowania.
Ich nastrój cechuje labilność, szybkie i częste zmiany emocji, od silnych wybuchów gniewu do całkowitego spokoju. Kursują między euforią a rozpaczą, w czym same czują się bardzo zagubione i zdezorientowane. Często radzą sobie z tym napięciem w niezrozumiały dla otoczenia sposób.
Dojrzewanie a relacje
Zmiany, którym poddawany jest mózg w okresie nastoletnim kształtują jego potencjał i sposób funkcjonowania. Fakt, że jako dorośli nie jesteśmy często w stanie zrozumieć decyzji, zmian zdania czy nielogicznych dla nas działań młodego człowieka, nie świadczy o tym, że nasza relacja z nastolatkiem nie jest dobra. Jesteśmy po prostu na całkiem różnych etapach rozwojowych. Wszystkie strony tych relacji mają prawo czuć się nierozumiane, zagubione czy niepewne w takich sytuacjach.
Dla nastolatków jest to całkowicie nowa sytuacja, dorośli mimo, że mogą odwołać się do swoich doświadczeń, być może przeżywali ten okres inaczej, bo dojrzewanie to bardzo indywidualny i niepowtarzalny proces.
Nastolatki potrzebują w tym czasie od dorosłych wsparcia w postaci poczucia czułej obecności, empatii i akceptacji. Potrzebują przestrzeni do sprawdzania różnych zachowań i zbierania doświadczeń, jak też możliwości poznawania świata i siebie.
Często wiąże się to z koniecznością przeciwstawienia się dorosłym, podważaniem autorytetów oraz testowaniem reguł i granic. Nie wynika to z błędów wychowawczych czy negatywnych cech charakteru nastolatka. Dlatego rodzicom przydaje się więcej cierpliwości, wytrwałości i uznania, że pewne zmiany i zachowania w tym okresie – szczególnie te dla nich trudne i mocno niekomfortowe – są niezbędne dla prawidłowego rozwoju i kształtowania się tożsamości młodego człowieka. Czasami może to być ważniejsze niż próba zrozumienia jego zachowań, karanie za zmianę zdania jako nauka konsekwencji lub nakłanianie do przyjęcia perspektywy, która wydaje się być optymalna z punktu widzenia oraz doświadczeń dorosłego.
Aby wspólne relacje były zdrowe nie musimy się koniecznie rozumieć – czasami wystarczy wzajemny szacunek i akceptacja. Jeśli mimo starań obu stron, trudno się w tym odnaleźć, warto jest skorzystać z jakiejś formy wsparcia, na przykład psychologicznego.
Martyna Jacewicz – seksuolog specline.pl
Źródło:
[1] badania Instytutu Maksa Plancka w Berlinie, Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego w USA oraz B.J. Caseya i R.M. Jonesa z Sackler Institute for Developmental Psychobiology.
Ciekawa lektura:
Sarah-Jayne Blakemore „Sekretne życie mózgu nastolatka”.
